Boeddhistische richtingen

Het oorspronkelijke Boeddhisme kent geen goden en geen erediensten, het geeft ‘slechts’ richtlijnen voor een zinvol leven. In het Boeddhisme zijn verschillende stromingen ontstaan, waarvan het Mahayana en het Hinayana de belangrijkste zijn. Hierna wordt de volgende indeling aangehouden:

Hinayana (Theravada)

Hinayana

Hinayana betekent ‘het kleine voertuig’ (dat de mens naar verlossing leidt). De naam is eigenlijk een scheldnaam die gebruikt wordt door aanhangers van ‘het grote voertuig’, het Mahayana. Hinayana-Boeddhisten spreken zelf liever van het Theravada-Boeddhisme. Theravada betekent de leer der oudsten; de leer van Boeddha Siddhartha Gauthama en zijn volgelingen.

Het uitgangspunt van deze stroming is de ideale mens, de mens vrij van hartstochten en sober levend; zijn handelen is gebaseerd op de Vier Edele Waarheden en op het volgen van het Edele Achtvoudige Pad. De hoofdzaak is door middel van meditatie tot het inzicht van deze waarheden te komen.

De aanhangers van het Hinayana-Boeddhisme vinden we tegenwoordig in Thailand, Ceylon, Birma, Laos, Cambodja en Vietnam. In Thailand bijv. is het gebruikelijk dat iedere jongeman voor hij volwassen is, drie maanden in het klooster doorbrengt. Hij moet dan afstand doen van alle persoonlijke bezittingen en zich houden aart de regels van de monniksorde.

De Hinayana-leer is gebaseerd op uitspraken van de Boeddha. De Boeddha heeft geen geschriften nagelaten. Alles wat wij van en over hem weten berust op mondelinge overleveringen, die pas eeuwen na zijn dood op schrift zijn gesteld.

Mahayana

Ongeveer honderd jaar na de dood van de Boeddha komt er kritiek op de strenge regels van het Hinayana, omdat die slechts een klein aantal gelovigen verlossing kunnen brengen. Als reactie ontstaat het Mahayana-Boeddhisme dat er van uitgaat dat in wezen ieder mens een Boeddha in aanleg is, d.w.z. een Bodhisattva. Een Bodhisattva is iemand die het wezen (sattva) van de verlichting (bodhi) al in zich draagt, maar afstand doet van het Nirwana om hier op aarde de mensen te helpen. Volgens deze richting moeten de mensen niet egoïstisch naar het Nirwana streven, maar anderen helpen de weg naar de bevrijding te vinden.

Naast de historische Boeddha Siddhartha Gauthama, kent deze richting talloze Boeddha's en Bodhisattva's. De belangrijkste is de Boeddha Amitabha, ‘de onmetelijk glanzende’, of ‘de heer van het medelijden’. De verschillende Boeddha's worden als goden aanbeden en vereerd.

Het Mahayana-Boeddhisme is ontstaan in Noord-West India. Het heeft zich verbreid naar China, Korea en Japan en van daaruit naar Malakka en Sumatra.

Vajrayana

Een aparte richting binnen het Mahayana is het Vajrayana, of het voertuig van de Vajra (bliksemschicht). De vajra, waarnaar het Vajrayana genoemd is, wordt als scepter gebruikt door Tibetaanse priesters.

In deze richting wordt de methode om tot heil te komen, zoals beschreven in speciale leerboeken of tantra's, als minstens zo belangrijk gezien als de leer van de Boeddha. Het Vajrayana kent behalve de Boeddha's en Bodhisattva's nog talloze andere goden, godinnen en demonen, die in de loop der tijd aan deze richting werden toegevoegd. De aanhangers van het Vajrayana vinden we vooral in Tibet, Mongolië, Sikkim, Bhutan en sommige delen van Nepal.

In Tibet werd aan het einde van de 14e eeuw het Boeddhisme hervormd door Tsong-kha-pa, die de sekte der Geelkapmonniken stichtte. Hij maakte een einde aan de misbruiken die ontstonden door het te letterlijk opvolgen van de leerboeken. Uit deze sekte, de Geelkappen of Deugdzamen, komen de Dalai Lama's voort. De Dalai Lama (Oceaan van Wijsheid) is zowel religieus als wereldlijk leider van Tibet. Sinds 1959, toen Tibet bij de Volksrepubliek China werd ingelijfd, woont de Dalai Lama met vele van zijn volgelingen als vluchteling in India.

Zen

Zen is een ontwikkeling van het Mahayana-Boeddhisme. De verlichting kan bereikt worden door iedereen, op elk moment. Het is niet afhankelijk van formules, religieuze handelingen of magische symbolen. Plotseling, als een donderslag bij heldere hemel, kan de Verlichting, of het Juiste Inzicht komen.

Zen is een levenswijze. Er wordt gestreefd naar plotseling inzicht, door het logische denken uit te schakelen. Om de geest in de meest gunstige toestand te brengen, worden alle dagelijkse handelingen, zoals eten en drinken volgens vastgestelde regels gedaan.

Het Zen-Boeddhisme is gericht op het praktisch handelen, er is dan ook een afkeer van leerboeken en schoolse wijsheid. Zen-idealen kunnen we terug vinden op alle gebieden van de Japanse kunst en op veel plaatsen in de Japanse samenleving. Het ideaal is: met zo weinig mogelijk zo veel mogelijk zeggen.

In alle vormen van boeddhisme zijn de vier edele waarheden en het achtvoudige pad de kern van het onderricht.

Tibetaans Boeddhisme

Het Indiaase Boeddhisme had in die tijd zowel Hindoeïstische yoga_oefeningen als tantrische praktijken geïntegreerd met de leer van de historische Boeddha Sakyamuni, die rond 500 voor Christus leefde. Het is algemeen geaccepteerd dat de Boeddha twee verschillende wegen naar de verlichting onderwees (d.w.z. complete bevrijding van de kringloop van wedergeboorten =Samsara). Het meest bekende pad naar de verlichting, is het pad zoals beschreven in de teksten (bekend als Sutra's). Deze teksten kunnen door iedereen bestudeerd worden en vereisen voornamelijk moraliteit, concentratie en wijsheid (begrip van de vier edele waarheden ). Het andere pad, dat Boeddha onderwees, is het tantrische pad, dat de hoeksteen van het Tibetaans boeddhisme werd. Deze tweede, moeilijkere weg naar de verlichting kan alleen beoefend worden onder begeleiding van een leermeester, die helpt de teksten te verduidelijken en de niet geschreven yoga en meditatietechnieken begeleidt die eeuwenlang grotendeels mondeling zijn overgedragen. Tantra betekent feitelijk dan ook niet veel anders dan "voor ingewijden". Omdat een leraar door leken vaak Lama wordt genoemd en de leerlingen veel devotie en respect voor de leraar hebben, wordt Tibetaans Boeddhisme soms Lamaïsme genoemd.

Tantra

Tantrische systemen transformeren de gewone menselijke gevoelens van verlangen en afkeer in een doel voor spirituele ontwikkeling. In plaats van dergelijke oer-instincten te ontkennen, zuivert Tantra deze instincten tot heilzame en nuttige krachten. Het is vergelijkbaar met het omgaan met een wild paard dat op je af komt rennen. Een methode is ontkennen: je handen omhoog steken en roepen stop, stop!". Waarschijnlijk wordt je platgelopen door het dier. Een andere, slimmere manier is om opzij te stappen en dan op de rug van het dier te springen als het voorbij komt rennen. In dit laatste geval is het mogelijk om het dier in bepaalde richtingen te bewegen, om het tenslotte weer de stal binnen te brengen. Eerlijkheid gebied te zeggen dat iemand in het laatste geval dient te beschikken over zelfbeheersing en acceptatie. En zo ook dient de beoefenaar van tantra zich te realiseren dat niet alle oefeningen zonder gevaar zijn. Vandaar dat niet alle tantrische technieken voor iedereen toegankelijk zijn en een blindelings vertrouwen op een leermeester van essentieel belang is.

Tibetaanse Tantra

Tibetaanse Tantra (ook wel bekend als Vajrayana) omvat de belangrijkste aspecten van zowel de Boeddhistische leer van de Theravada school als de leer van de Mahayana school (de twee belangrijkste stromingen binnen het boeddhisme). Tibetaans boeddhisme is eigenlijk een esoterisch (=voor ingewijden) verlengstuk van deze twee scholen. De Theravada en Mahayana scholen hebben als basis dezelfde doelen en technieken, maar verschillen enigszins in hun filosofische uitgangspunten. Bijvoorbeeld de bekende Vipassana meditatie (bewustwording van het eigen zijn dm.v. concentratie op de ademhaling) is een vorm van Theravada boeddhisme en Zen meditatie is een vorm van Mahayana Boeddhisme. Tibetaanse Tantra zelf bestaat ook weer uit verschillende scholen die kunnen gegroepeerd worden op basis van de mate waarin nadruk wordt gelegd op het werken met algemeen gangbare of esoterische technieken. Zo worden over het algemeen vier verschillende Tibetaanse scholen onderscheiden: Nyingma, Sakya, Kagyu, en Gelugpa . De leer die de grondslag vormt voor de lessen die in het Maitreya Instituut worden onderwezen behoort tot de Gelugpa school, waartoe ook de Dalai Lama behoort.

De stadia naar de verlichting

De Lamrim (letterlijk: de stadia van het pad naar de verlichting) is een tekst die is geschreven door de Indiase leermeester Atisha, in de 8e eeuw na Christus en bevat onmisbare onderwerpen voor reflectie en en overdenking van de leer van Boeddha en natuurlijk ook de meditaties en activiteiten die hieruit volgen. De Lamrim bevat de noodzakelijke basisvoorwaarden voor het beoefenen van Tantra. De Lam Rim is opgebouwd als een serie van opeenvolgende stappen:

Vertrouw op een spirituele leermeester (iemand die een flink eind op weg is op het spirituele pad)
Waardeer het menselijk leven (gebruik het leven gebruiken voor iets waardevols en niet voor de vervulling van de eigen, tijdelijke, behoeften).
Zie de zekerheid van de dood en de vergankelijkheid van de natuur in deze wereld
Zie het gevaar van een lagere wedergeboorte (als dier of plant)
Kies en kom los van de kringloop van wedergeboorten en de tijdelijke behoeften (Samsara )
Besef van karma (de wet van oorzaak en gevolg, die ook op hogere spirituele niveau's werkt)
Ontwikkel de behoefte om samsara te verwerpen (integratie van spiritueel begrip en het begrijpen van morele waarden)
Ontwikkel onbewogenheid t.a.v. de eigen gevoelens (accepteren van en doorzien van zowel slechte als goede ervaringen)
Realiseer dat alle levende wezens net zo waardevol zijn als onze moeders (het begin van ‘Bodhisattva’)
Herinner de betrokkenheid van anderen
Stel jezelf gelijk met anderen (besef dat wij allemaal gelukkig willen zijn)
Onderken de nadelen van egoïstisch zijn
Zie dat het voordeel geeft om goed te doen voor anderen (de dominantie van de ego verliezen door te zorgen voor anderen)
Oefen in het jezelf verwisselen met anderen (Dit is de belangrijkste oefening om 'begripvolle liefde' te ontwikkelen voor alle levende wezens. Met deze techniek nemen we de ellende en het lijden van anderen en verruilen we die voor ons eigen geluk en welzijn)
Ontwikkel groot mededogen
Neem de verantwoordelijkheid om het lijden van anderen te verlossen
Deel je voorspoed en geluk met anderen
Bodhisattva (het verlangen om volledig verlicht te worden en daardoor alle andere levende wezens te kunnen helpen)
Ontwikkel vergevorderde stadia van concentratie (tranquil abiding)
Ontwikkel de "leegte", dat is, niet_identificatie met het eigen ego (superior seeing)

Rituelen

In het Tibetaans boeddhisme bestaan een groot aantal rituelen. Deze rituelen dienen als leidraad voor de vaak zeer ingewikkelde meditaties. Ook worden ze gebruikt om de geest voor te bereiden op het opwekken van energieën in het lichaam en in de geest (zoals bijvoorbeeld een vorm van "uittreden" en het stralen van helder licht op anderen, als voorbereiding op het boeddhaschap). Het veelvuldig gebruik maken van rituele objecten en handelingen maakt het pad als het ware "herkenbaar" en toegankelijk.

Verdere informatie kunt u aanvragen bij:

- Rigpa

- Maitreya Instituut.