John Bunyan: De christenreis naar de Hemelse stad
(The Pilgrim’s Progress)
“De christenreis” (The Pilgrim’s Progress) van John Bunyan is een van de meest invloedrijke allegorische werken in de christelijke literatuur. Het werd voor het eerst gepubliceerd in 1678 en beschrijft de reis van een hoofdpersoon genaamd Christen (Christian) naar de Hemelse Stad, het Hemelse Jeruzalem, waarbij de fasen van de bekering en het christelijke leven worden uitgebeeld.
Bunyan schreef zijn boek in de gevangenis, waar hij omwille van zijn geloof was opgesloten. Het thema van het boek is de tocht die Christen onderneemt van de Stad des Verderfs naar het Hemelse Jeruzalem. Het boek is geschreven in de vorm van een allegorie, wat dus wil zeggen dat er veel van beelden gebruik wordt gemaakt. Na een tweede korte gevangenschap komt The Pilgrim's Progress in 1678 van de pers. Het succes laat niet op zich wachten: binnen het jaar komen er twee herdrukken. Tienduizenden exemplaren van het boek, boeiend en tevens stichtelijk, worden verkocht. Vier jaar voor het overlijden van Bunyan komt een Nederlandse vertaling uit. Andere vertalingen volgen. Aanvankelijk zijn het eenvoudige lieden die Bunyan lezen, mensen die weinig meer dan de Bijbel en de gesproken taal kennen. Later, in de 19e eeuw, ontstaat ook waardering in geletterde kringen. Men gaat Bunyan als een groot letterkundig talent beschouwen, die literatuur schreef. Van het boek wordt verondersteld dat het naast de Bijbel het meest vertaalde en verkochte boek ter wereld is.
Hieronder wordt een samenvatting gegeven van het verhaal en de belangrijke fasen van de bekering zoals ze in het boek worden onderscheiden.
Samenvatting van het verhaal
Het boek beschrijft een geestelijke pelgrimage waarin Christen, een gewone man, de verlossing zoekt en allerlei obstakels en verleidingen moet overwinnen. Het verhaal is verdeeld in twee delen, hoewel het eerste deel (de reis van Christen) het bekendst is. De persoonsnamen van deze reizigers staan voor een bepaalde eigenschap.
Christen woont samen met zijn vrouw in de stad Verderf. Hij komt erachter dat hij een zondig mens is en moet vlieden van de toekomende toorn. Christen gaat op reis met op zijn rug een pak, dat de zonde uitbeeldt. Christen reist door de enge poort en wordt bij het kruis van zijn zondepak verlost. Hij ontmoet vele mensen met namen als Evangelist, Onkunde, Bijbedoeling, Atheïst en Geldbeminnaar. Twee metgezellen van Christen zijn Hopende en Getrouwe. Op de kermis van de stad IJdelheid wordt Getrouwe gearresteerd en ter dood gebracht. Christen en Hopende reizen verder en worden later gevangengenomen door Reus Wanhoop. Na de ontsnapping komen ze voor de Doodsjordaan, die het sterven van een Christen verbeeldt. Na het oversteken hiervan worden Christen en Hopende opgenomen in de Eeuwige Heerlijkheid.
De belangrijkste gebeurtenissen uit deel 1:
De reis van Christen
1. De last van de zonde
Christen woont in de Stad des Verderfs (City of Destruction) en wordt geplaagd door een zwaar besef van zijn zonden, gesymboliseerd door een last op zijn rug. Hij leest in een boek (de Bijbel) over de naderende ondergang van de stad en zoekt naar een uitweg. Een man genaamd Evangelist wijst hem de weg naar de Smalle Poort.
2. De Smalle Poort en de weg naar het kruis
Christen komt na vele hindernissen bij de Smalle Poort (symbool voor het geloof en de bekering). Hier begint zijn echte reis naar de Hemelse Stad. Op de weg komt hij bij de heuvel Golgotha, waar hij zijn last aflegt bij het kruis. Dit symboliseert het moment van verlossing en het ontvangen van genade.
3. De verschillende beproevingen en ontmoetingen
Tijdens zijn reis komt Christen allerlei personages en plaatsen tegen die verschillende aspecten van het christelijke leven en belemmeringen voor de bekering symboliseren:
• Het Moedeloze Moeras (Slough of Despond): de wanhoop die mensen kan verlammen bij het zoeken naar God.
• Meneer Werelds Wijsheid (Mr. Worldly Wiseman): de verleiding om wereldse oplossingen te zoeken voor zonde in plaats van genade.
• Burcht van Twijfel (Doubting Castle) en Reus Wanhoop (Giant Despair): de strijd met twijfel en geestelijke wanhoop.
• Vanity Fair: een stad vol verleidingen en oppervlakkige genoegens die de pelgrim afleiden van zijn uiteindelijke doel.
4. De Hemelse Stad
Na een lange en zware reis bereikt Christen uiteindelijk de Hemelse Stad (Heavenly City), die de hemel en eeuwig leven symboliseert. Hij steekt de rivier des Doods (Death) over, die de overgang naar het hiernamaals verbeeldt.
Deel 2: De reis van Christens vrouw
In het tweede deel volgt de vrouw van Christen, genaamd Christinne, samen met haar kinderen dezelfde reis. Dit deel richt zich op de rol van gemeenschap en familie in de pelgrimage, en benadrukt hoe genade ook hen beschikbaar is.
Fasen van de bekering
Bunyan onderscheidt verschillende fasen van bekering en groei in het geloof, die zowel chronologisch als spiritueel samenhangen:
1. De bewustwording van zonde
• Dit wordt gesymboliseerd door de last op Christens rug en zijn angst voor de verdoemenis. De persoon beseft dat hij verloren is zonder verlossing.
2. De oproep tot bekering
• Evangelist wijst Christen op de Smalle Poort en moedigt hem aan de juiste weg te kiezen. Dit moment markeert de innerlijke beslissing om zich van de zonde af te keren en God te zoeken.
3. De ontmoeting met het kruis
• Bij het kruis legt Christen zijn last af. Dit symboliseert het moment waarop een persoon zijn geloof in Christus stelt en vergeving ontvangt.
4. De reis van heiliging
• Na de bekering begint de voortdurende strijd om in het geloof te volharden. Dit wordt in de reis gesymboliseerd door de vele uitdagingen, verleidingen en gevaren waarmee Christen te maken krijgt.
5. De uiteindelijke overwinning
• De aankomst in de Hemelse Stad vertegenwoordigt de voltooiing van de geloofsreis en de beloning van het eeuwige leven. Het sterven van Christen en zijn overgang naar de hemel symboliseren het ultieme doel van het christelijke leven.
Theologische betekenis
Het boek is een krachtige allegorie van de christelijke leer over zonde, genade, bekering, en volharding. Het benadrukt:
• De noodzaak van een persoonlijke relatie met God.
• De voortdurende strijd tegen wereldse verleidingen.
• De zekerheid van genade voor wie blijft volharden.
Op onderstaande afbeelding wordt de reis symbolisch weergegeven; het heet: de brede en de smalle weg.
Deze bekende prent van de brede en de smalle weg is ontleend aan een lithografie van de Duitse diacones Charlotte Reihlen [de] (1805-1868) uit Würtemberg. De metafoor van de brede en de smalle weg is onderdeel van de Bergrede, volgens de christelijke overlevering de rede die Jezus hield op een berg in Galilea.
John Bunyan neemt je bij de hand en voert je stap voor stap mee door de afbeelding. Door de levendige beschrijving komen de vele personen tot leven en wordt de bedoeling van de vele taferelen duidelijk. Telkens weer klinkt de indringende vraag: op welke weg reis ik. De brede of de smalle weg? De brede weg is de weg van het zorgeloos genieten, het genieten van spel en ontspanning en van materiële rijkdom; met zijn verlokkingen, zondig en zelfzuchtig gedrag, wereldse comfort en overdaad is het de weg van het je niet druk maken om het leven en 'pakken wat je pakken kan'; deze weg leidt naar het verderf. De smalle weg is de weg die langs het kruis van Jezus leidt; Jezus Christus wordt in de bijbel De Weg, de Waarheid en het Leven genoemd. Iedereen die deze weg kiest zal in het leven niet voor zorgeloze luxe kiezen, maar zal de verantwoordelijkheid van het leven op zich nemen; hij kiest niet voor materiële zaken en zelfzuchtig egoisme, maar brengt hem waar het geloof door Jezus naartoe leidt. namelijk naar het Hemelse Jeruzalem, Er zijn enkele bruggetjes die het mogelijk maken om van de ene weg op de andere te komen.
Het boek wordt toegeschreven naast de Bijbel het meest vertaalde en verkochte boek ter wereld te zijn. Bunyans werk weerspiegelt een calvinistische visie op de menselijke natuur en Gods soevereiniteit, maar spreekt door zijn praktische en beeldende stijl gelovigen uit alle stromingen aan.
