Opvattingen over hemel, hel en vagevuur in verleden en heden

Binnen het christendom bestaan verschillende opvattingen over hemel en hel, afhankelijk van de theologische traditie, Bijbelinterpretatie en historische ontwikkelingen. De belangrijkste visies kunnen worden onderverdeeld in traditionele en alternatieve opvattingen.

1. Traditionele opvattingen

Deze visies zijn lange tijd dominant geweest in de christelijke leer en worden door veel kerken nog steeds als orthodox beschouwd.

a) Eeuwige hemel en eeuwige hel (klassiek dualisme)
• Dit is de meest gangbare visie in het katholicisme, orthodox christendom en veel protestantse (reformatorische) stromingen.
• De hemel wordt gezien als een eeuwige staat van gelukzaligheid in de aanwezigheid van God voor degenen die in Christus geloven en gered zijn.
• De hel wordt gezien als een plaats van eeuwige straf, gescheiden van God, voor degenen die onbekeerd en in zonde gestorven zijn.
Dineke van Kooten heeft in een uitgebreide website, genaamd "De hel en verdoemenis", verschillende benaderingen weergegeven van wat genoemd wordt "De poel van vuur en zwavel (of sulfer)".
• Bijbelteksten zoals Matteüs 25:46 (“En dezen zullen gaan in de eeuwige straf, maar de rechtvaardigen in het eeuwige leven”) worden als steun voor deze opvatting gezien.

b) Vagevuur (rooms-katholieke leer)
• Naast hemel en hel erkent de katholieke kerk het vagevuur (purgatorium), een tijdelijke zuiveringsplaats voor gelovigen die nog niet volledig heilig zijn.
• De uiteindelijke bestemming van deze zielen is de hemel, maar ze moeten eerst gelouterd worden van hun zonden.
• Ondersteund door 2 Makkabeeën 12:45 en uitspraken van kerkvaders zoals Augustinus.

2. Alternatieve opvattingen

Naast de traditionele leerstellingen zijn er verschillende alternatieve interpretaties die in bepaalde christelijke stromingen en academische kringen worden verdedigd.

a) Annihilationisme (vernieuwing en vernietiging)

• Deze visie stelt dat de hel niet een eeuwige kwelling is, maar een definitieve vernietiging van de goddelozen.
• Alleen de rechtvaardigen zullen eeuwig leven in de hemel, terwijl de onrechtvaardigen ophouden te bestaan na het laatste oordeel.
• Steun wordt gevonden in Maleachi 4:1 (“Zij zullen zijn als stoppels, de dag die komt zal hen in vlam zetten”) en Matteüs 10:28 (“Vreest Hem die zowel ziel als lichaam kan verderven in de hel”).
• Aanhangers: Zevende-dags Adventisten, sommige evangelische groepen.

b) Apokatastasis (universalisme: uiteindelijk herstel van alle mensen)
• Origenes en later kerkvaders zoals Gregorius van Nyssa stelden dat uiteindelijk alle zielen gered zullen worden, zelfs na een periode van loutering in de hel.
• De hel wordt gezien als een tijdelijke correctie, waarna zelfs de ergste zondaars zullen terugkeren naar God.
• Steun in Filippenzen 2:10-11 (“opdat in de naam van Jezus elke knie zich zal buigen”) en 1 Korintiërs 15:28 (“opdat God zal zijn alles in allen”).
• In de moderne tijd wordt deze visie omarmd door sommige progressieve theologen.

c) Conditioneel onsterfelijkheid (alleen gelovigen ontvangen eeuwig leven)
• Sommigen stellen dat alleen de rechtvaardigen de gave van onsterfelijkheid ontvangen en dat de onrechtvaardigen sterfelijk blijven en uiteindelijk ophouden te bestaan.
• Gelinkt aan annihilationisme, maar met de nadruk op onsterfelijkheid als exclusieve gave van God.
• Steun in Romeinen 6:23 (“Het loon van de zonde is de dood, maar de gave van God is eeuwig leven”).

d) Mexicaans geloof: dia de los muertos
• In Día de los Muertos (Dag van de Doden), een Mexicaanse traditie met inheemse en katholieke invloeden, ziet men het hiernamaals niet als een strikte hemel of hel, maar als een overgang naar een andere vorm van bestaan waarin de doden voortleven en terug kunnen keren naar de levenden.
De basis van deze visie ligt in de precolumbiaanse culturen zoals de Azteken, die geloofden in een cyclische opvatting van leven en dood. In plaats van een eindoordeel waarbij men voor eeuwig naar de hemel of hel ging, geloofden zij dat de bestemming van de ziel afhing van de manier waarop iemand stierf. Sommigen gingen naar Mictlán, een onderwereld waar de meeste zielen na een lange reis door negen niveaus rust vonden. Anderen, zoals krijgers die in de strijd vielen, gingen naar een andere spirituele dimensie.

• Met de komst van het katholicisme in Mexico werd deze visie vermengd met christelijke denkbeelden over het hiernamaals. Toch bleef de centrale gedachte overeind: de doden zijn niet volledig verdwenen, maar kunnen terugkeren en deelnemen aan het leven van de levenden. Tijdens Día de los Muertos worden ze verwelkomd met altaren (ofrendas) vol eten, drank en voorwerpen die hen tijdens het leven dierbaar waren. Dit toont aan dat men de dood niet als een definitief afscheid ziet, maar als een overgang naar een andere staat van bestaan waarin contact met de levenden nog steeds mogelijk is.

• Deze traditie verschilt sterk van de christelijke hemel-hel-opvatting waarin de ziel een eeuwige bestemming krijgt toegewezen op basis van goed of kwaad. In plaats van angst voor de dood, zoals in veel westerse christelijke stromingen, viert Día de los Muertos juist de voortdurende verbondenheid met overleden geliefden, op een bijna feestelijke manier. Het mooie aan Día de los Muertos is dat het een soort geruststelling biedt: de dood is niet een absolute scheiding, maar eerder een overgang waarin herinnering en aanwezigheid voortduren.

3. Moderne ontwikkelingen en persoonlijke interpretaties

• Sommige protestantse en liberale theologen beschouwen hemel en hel meer als symbolische concepten dan als letterlijke plaatsen.
• Theologisch existentialisme (bijv. Karl Barth) stelt dat het oordeel van God realiteit is, maar dat de details van hemel en hel onbekend blijven.
• Proces-theologie en sommige mystieke tradities zien hemel en hel als innerlijke realiteiten die al in het huidige leven beginnen.

Conclusie

Hoewel de klassieke visie van een eeuwige hemel en hel nog steeds breed wordt aangehangen, zijn er binnen het christendom veel varianten en alternatieve interpretaties. De vraag of hel en hemel eeuwig, tijdelijk, symbolisch of conditioneel zijn, blijft onderwerp van theologische discussie en persoonlijke overtuiging.

De klassieke opvatting tegenover de meer symbolische interpretatie

De klassieke opvatting van de hel als een plaats van eeuwige kwelling en de meer symbolische interpretatie ervan als een metafoor voor menselijke ellende in dit leven
vertegenwoordigen twee heel verschillende theologische en filosofische benaderingen van het christelijk denken. Beide visies worden hierna uitgewerkt en hun onderliggende argumenten en bijbelse basis vergelijken.

1. De klassieke opvatting: de hel als eeuwige kwelling

Deze traditionele leer wordt door veel christelijke stromingen aangehangen, met name in het rooms-katholicisme, de oosters-orthodoxe kerk en conservatieve protestantse groepen zoals evangelicals en reformatorische kerken.

Kenmerken van deze visie
• Letterlijke plaats: De hel wordt gezien als een echte, bestaande plaats waar de verdoemden voor eeuwig verblijven.
• Eeuwige straf: Er is geen ontsnapping, geen tweede kans en geen einde aan de kwelling. Dit is de straf voor zonde en ongeloof.
• Vuur en duisternis: Bijbelteksten beschrijven de hel vaak als een plaats van onuitblusbaar vuur (Marcus 9:43), uiterste duisternis (Matteüs 8:12), en wroeging (Lucas 16:19-31).
• Gescheiden van God: De hel wordt ook opgevat als een staat van absolute scheiding van Gods liefde en genade (2 Thessalonicenzen 1:9).

Bijbelse onderbouwing
Voorstanders van deze visie baseren zich vooral op de woorden van Jezus en de apostelen.
Belangrijke passages zijn:
• Matteüs 25:41, 46 – “Gaat weg van Mij, vervloekten, in het eeuwige vuur, dat bereid is voor de duivel en zijn engelen (…). En dezen zullen gaan in de eeuwige straf, maar de rechtvaardigen in het eeuwige leven.”
• Openbaring 20:10, 14-15 – “En de duivel, die hen verleidde, werd geworpen in de poel van vuur en zwavel (…) en zij zullen dag en nacht gepijnigd worden in alle eeuwigheid.”
• Marcus 9:43-48 – “Waar hun worm niet sterft en het vuur niet uitgeblust wordt.”

Theologische rechtvaardiging
• Gods gerechtigheid: De hel wordt gezien als een noodzakelijke consequentie van Gods heilige gerechtigheid. Zonden tegen een oneindige God verdienen een oneindige straf.
• Vrije wil en afwijzing van God: Mensen kiezen zelf voor de hel door zich bewust af te keren van God. C.S. Lewis verwoordde dit treffend: “De poorten van de hel zijn van binnenuit vergrendeld.”
• Onderscheid met hemel: Net zoals de hemel de beloning is voor rechtvaardigen, is de hel de rechtvaardige straf voor wie zich tegen God verzet.

Kritiek op deze visie
• Oneindige straf voor eindige zonden: Is het rechtvaardig dat tijdelijke zonden een eeuwige straf verdienen?
• Symbolische interpretaties van bijbelse beelden: Vuur en duisternis kunnen figuurlijk bedoeld zijn in plaats van een letterlijke fysieke straf.
• Botsing met Gods liefde: Hoe kan een liefdevolle God mensen eindeloos laten lijden zonder hoop op verlossing?

2. De hel als symbolisch concept voor ellende in dit leven

Deze meer moderne en progressieve interpretatie komt vooral voor bij liberale theologen, sommige protestantse kerken en mystieke christelijke tradities.

Kenmerken van deze visie
• Geen letterlijke plaats: De hel is geen fysiek bestaande locatie in het hiernamaals, maar een metafoor voor geestelijke of existentiële pijn.
• Hel als zelfgekozen isolement: Mensen ervaren de ‘hel’ wanneer ze leven in afwijzing van Gods liefde en waarheid. Dit kan zowel in dit leven als in een onbekende toekomstige vorm bestaan.
• Hel als innerlijke toestand: Schuldgevoel, spijt, zelfzucht en vervreemding van God kunnen aanvoelen als een hel op aarde.

Bijbelse onderbouwing
Deze interpretatie legt de nadruk op het symbolische taalgebruik van de Bijbel:
• Lucas 16:19-31 (Gelijkenis van de rijke man en Lazarus) ? Sommigen zien deze gelijkenis als een illustratie van innerlijke spijt en zelfopgelegde isolatie, niet als een letterlijke beschrijving van de hel.
• Matteüs 25:41-46 ? “Eeuwig vuur” zou kunnen verwijzen naar een spirituele realiteit van totale vervreemding van God, niet een letterlijke brandende plaats.
• 1 Johannes 4:18 ? “Vrees is niet in de liefde, maar de volmaakte liefde drijft de vrees uit” – Als God liefde is, kan een eeuwige straf uit angst niet in overeenstemming zijn met Zijn wezen.

Theologische rechtvaardiging
• Gods liefde en genade: Een liefdevolle God zou nooit een eeuwige straf instellen, maar altijd hoop bieden op herstel en verzoening.
• Hel als gevolg van menselijke keuzes: Mensen kunnen een “hel” voor zichzelf creëren door hun morele keuzes en levenshouding. Dit verklaart waarom sommigen lijden in dit leven.
• Moderne theologische benaderingen: Theologen zoals Karl Barth en N.T. Wright benadrukken dat de Bijbel niet zozeer een middeleeuwse hel beschrijft, maar eerder spreekt over de verwoestende gevolgen van een leven zonder God.

Kritiek op deze visie
• Negeert duidelijke Bijbelse waarschuwingen: Jezus sprak expliciet over hel als een reële straf, niet slechts als een metafoor.
• Maakt zonde en oordeel minder serieus: Zonder een letterlijke hel zou er minder reden zijn om morele verantwoordelijkheid te nemen.
• Niet universeel compatibel met christelijke tradities: Orthodoxe, katholieke en evangelicale christenen houden vast aan de klassieke visie en verwerpen deze interpretatie als theologisch te zwak.

The Devil's Playground is een Australische dramafilm uit 1976 onder regie van Fred Schepisi.
Het is een semi-autobiografische film die het verhaal vertelt van een jongen die opgroeit en naar school gaat in een katholiek junioraat dat wordt beheerd door De La Salle Brothers. De nadruk ligt op de beproevingen van het vlees en de spanningen die zowel voor broeders als studenten ontstaan door het religieuze gebod om de seksualiteit te beheersen. Het wordt beschouwd als onderdeel van het Australische New Wave-filmgenre.

Vergelijking en afweging

De klassieke leer van de hel als eeuwige straf benadrukt Gods gerechtigheid en de gevolgen van zonde, terwijl de symbolische visie de nadruk legt op Gods liefde en het idee dat hel een toestand is die mensen zelf creëren. Beide opvattingen hebben sterke en zwakke punten, en de keuze tussen hen hangt vaak af van theologische overtuigingen, Bijbelinterpretatie en het godsbeeld dat iemand aanhangt.

Welke visie spreekt jou het meeste aan?
De klassieke opvatting houdt in dat je eeuwig moet branden in de hel als je niet van je zonden bevrijd bent door het bloed van Jezus, ook wel de bekering genoemd. Is dat niet onmenselijk en moet deze opvatting niet verboden worden?

Deze vraag raakt een diep ethisch en theologisch debat dat al eeuwen speelt: is de klassieke opvatting van de hel moreel verdedigbaar, en zo niet, zou deze dan actief bestreden of zelfs verboden moeten worden?

Ik zal dit vraagstuk van verschillende kanten belichten: de ethische bezwaren, de verdediging ervan vanuit de traditionele christelijke leer, en de vraag of een
verbod wenselijk of zelfs mogelijk is.

1. Is de klassieke opvatting van de hel onmenselijk?

Veel mensen, zowel binnen als buiten het christendom, worstelen met de gedachte dat een liefdevolle God zou toestaan dat mensen voor eeuwig in ondraaglijke pijn branden zonder mogelijkheid tot verlossing. De voornaamste ethische bezwaren zijn:

a) Oneindige straf voor eindige zonden
• Een vaak genoemd bezwaar is dat menselijke zonden – hoe erg ook – altijd beperkt zijn in tijd en omvang. Is het dan rechtvaardig dat iemand hiervoor een oneindige, onomkeerbare straf krijgt?
• Een vergelijking: als een rechter iemand voor een relatief kleine overtreding levenslang martelt, zouden we dat onrechtvaardig vinden. Hoe kan God, die verondersteld wordt volmaakt rechtvaardig te zijn, dan een nog veel zwaardere straf uitdelen?

b) Botsing met Gods liefde en barmhartigheid
• In de Bijbel wordt God beschreven als vol liefde (1 Johannes 4:8: “God is liefde”). Hoe kan een liefdevolle God dan toestaan dat Zijn schepselen voor eeuwig lijden?
• Zelfs in menselijke rechtssystemen bestaat het idee van rehabilitatie en genade. Zou een God van oneindige liefde dan niet een vorm van herstel mogelijk maken, in plaats van een eeuwige veroordeling?

c) Psychologische en maatschappelijke schade
• De leer van de eeuwige hel heeft door de geschiedenis heen veel angst en psychologisch trauma veroorzaakt, vooral bij kinderen en kwetsbare mensen.
• Sommige ex-gelovigen vertellen dat de angst voor de hel hun mentale gezondheid ernstig heeft aangetast en geleid heeft tot depressies, dwangstoornissen of levenslange angsten.
• Fanatieke predikers hebben de hel vaak gebruikt als een middel tot sociale controle en onderdrukking.

d) De willekeur van bekering
• In sommige christelijke stromingen wordt onderwezen dat alleen wie expliciet in Jezus
gelooft, de hel kan ontlopen. Maar wat gebeurt er met mensen die nooit van Jezus hebben
gehoord?
• Is het rechtvaardig dat een moreel goed persoon naar de hel gaat omdat hij in de ‘verkeerde’
religie geboren is?

2. Waarom verdedigen sommige christenen deze opvatting alsnog?

Ondanks deze ethische bezwaren blijven veel christelijke stromingen vasthouden aan de klassieke leer van de hel. Hun belangrijkste argumenten zijn:

a) God is volmaakt rechtvaardig
• Zonde is niet slechts een ‘menselijke fout’, maar een rebellie tegen de Schepper van het universum. Omdat God oneindig heilig is, vereist elke zonde een oneindige straf.
• In deze visie is de hel niet wreed, maar de logische consequentie van morele schuld die nooit is afgelost door Jezus’ offer.

b) De hel is een keuze
• Sommige christenen geloven dat mensen zelf kiezen voor de hel door God af te wijzen.
Zoals C.S. Lewis zei: “De poorten van de hel zijn van binnenuit vergrendeld.”
• Hel wordt dan niet zozeer een straf van buitenaf, maar een zelfgekozen toestand waarin iemand weigert zich aan God over te geven.

c) De Bijbel spreekt duidelijk over een eeuwige hel
• De klassieke opvatting baseert zich sterk op passages zoals Matteüs 25:46 (“En dezen zullen gaan in de eeuwige straf, maar de rechtvaardigen in het eeuwige leven”).
• Wie deze teksten letterlijk leest, ziet geen ruimte voor een alternatieve interpretatie.

d) Angst voor de hel leidt tot bekering
• Sommige christelijke leiders geloven dat het idee van de hel noodzakelijk is om mensen aan te sporen tot bekering. Zonder het vooruitzicht van een eeuwige straf zouden velen zich niet tot God wenden.

3. Moet de klassieke leer van de hel verboden worden?

Dit is een fundamentele vraag over vrijheid van religie en meningsuiting. Hier zijn de belangrijkste argumenten voor en tegen een verbod:

Argumenten voor een verbod
• Bescherming tegen psychologische schade: Kinderen en kwetsbare mensen kunnen ernstig getraumatiseerd raken door de angst voor eeuwige marteling.
• Strijd tegen haatzaaien en sociale controle: Sommige predikers gebruiken de leer van de hel als een dreigmiddel om mensen te manipuleren of onder druk te zetten.
• Verouderd en moreel verwerpelijk: Net zoals marteling en eeuwige slavernij nu als onethisch worden beschouwd, zou ook de leer van eeuwige kwelling als een misdadige
doctrine kunnen worden gezien.

Argumenten tegen een verbod
• Vrijheid van religie: Een verbod op de leer van de hel zou een inbreuk zijn op de vrijheid van godsdienst en meningsuiting.
• Geloof is subjectief: Wat voor de één een schadelijke leer is, is voor de ander een essentieel geloofsartikel. Wie bepaalt uiteindelijk wat ‘verboden’ moet worden?
• Gevolgen voor andere religies en filosofieën: Als deze leer verboden wordt, opent dat de deur voor verdere beperkingen van religieuze overtuigingen die als ‘onwenselijk’ worden beschouwd.

4. Alternatieve benaderingen

Tussen het volledig accepteren en het verbieden van de klassieke hel-leer zijn er ook tussenposities mogelijk:

a) Een humanere interpretatie van de hel
• Sommige moderne theologen stellen voor de hel te herinterpreteren als een tijdelijke zuivering of een symbolische toestand van innerlijke pijn, in plaats van een eeuwige
marteling.
• Dit zou de spanning tussen Gods gerechtigheid en Zijn liefde beter in balans brengen.

b) Regulering van religieus onderwijs
• In plaats van een verbod kan er een discussie worden gevoerd over hoe religieuze concepten zoals de hel op een verantwoorde manier onderwezen kunnen worden, vooral aan kinderen.
• Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat scholen en kerken verplicht worden om meerdere opvattingen over hemel en hel te presenteren.

c) Kritisch theologisch debat
• Christelijke gemeenschappen en theologen kunnen meer ruimte maken voor kritisch nadenken over de hel en deze leer ter discussie stellen.
• Veel christelijke kerken zijn in de loop der tijd al soepeler geworden over bijvoorbeeld de rol van vrouwen, slavernij en homoseksualiteit – waarom zou de leer van de hel niet ook kritisch heroverwogen kunnen worden?

Origenes verwierp het idee van een eeuwige, fysieke hel waar zielen voor altijd gemarteld worden in vuur en zwavel. In plaats daarvan zag hij de hel als een tijdelijke, geestelijke toestand van lijden en zuivering, die uiteindelijk leidt tot het herstel van alle schepselen in Gods liefde. Zijn visie was veel optimistischer dan de latere christelijke orthodoxie, maar werd ook controversieel en uiteindelijk verworpen door de Kerk.

Recente discussie over het standpunt van prof. dr. Arnold Huijgen

Recentelijk heeft prof. dr. Arnold Huijgen, hoogleraar systematische theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit, het boek "Waarom de wereld een hel nodig heeft" gepubliceerd. In dit werk onderzoekt hij de relevantie van het concept van de hel in de hedendaagse maatschappij. Huijgen betoogt dat de gedachte aan de hel helpt om plaats te geven aan existentiële dreiging, ultiem kwaad en echte vergeving. Hij ziet de hel als de bestemming van het ultieme kwaad in Gods oordeel en benadrukt dat de uitsluiting van het kwaad door Gods oordeel goed nieuws is, omdat kwaad daarmee als kwaad wordt erkend.

Deze visie verschilt aanzienlijk van die van Origenes, een kerkvader uit de derde eeuw. Origenes geloofde in de apokatastasis, het uiteindelijke herstel van alle dingen, waarbij zelfs de zielen in de hel uiteindelijk gereinigd en hersteld zouden worden. Voor Origenes had de hel een corrigerend doel en was zij niet eeuwig; hij zag de pijnigingen in de hel als middel tot zuivering van de ziel.

Kortom, terwijl Origenes de hel beschouwde als een tijdelijke, zuiverende fase die uiteindelijk leidt tot universele verzoening, benadrukt Huijgen de hel als een noodzakelijke realiteit voor het erkennen en uitsluiten van ultiem kwaad, zonder expliciet te stellen dat alle zielen uiteindelijk worden hersteld.

Huigen blaast het oude idee van een werkelijk bestaande hel nieuw leven in en daarmee de angst voor de hel. Het is frustrerend om te zien dat het traditionele idee van een eeuwige hel zodoende nog steeds verdedigd en zelfs nieuw leven ingeblazen wordt. Het idee van een hel waarin mensen voor altijd gemarteld worden, heeft door de eeuwen heen veel angst veroorzaakt en is vaak gebruikt om mensen onder controle te houden.

Wat misschien nog wel het meest wringt, is dat Huijgen niet alleen stelt dat de hel echt bestaat, maar dat hij het zelfs als nodig beschouwt. Dit suggereert dat zonder een hel er geen rechtvaardigheid zou zijn, terwijl de ware rechtvaardigheid voortkomt uit verzoening, herstel en genezing, niet uit eindeloze vergelding. Origenes zag de hel als iets tijdelijks, als een soort ‘ziekenhuis’ waarin zielen werden gereinigd, terwijl Huijgen de hel lijkt te zien als een definitieve bestemming voor kwaad.

Vrijzinnige opvattingen

Er zijn verschillende vrijzinnige christelijke stromingen en theologen die, net als Origenes, niet geloven in een letterlijke, eeuwige hel en in plaats daarvan de alverzoening (apokatastasis) omarmen. Dit betekent dat zij geloven dat uiteindelijk alle zielen met God verzoend zullen worden en dat geen enkele ziel voor eeuwig verloren gaat. Hieronder een overzicht van enkele van deze stromingen en denkers:

1. Universalistisch Christendom

De christelijk universalisten geloven dat Gods liefde uiteindelijk alles en iedereen zal redden. Zij baseren zich op teksten zoals 1 Korintiërs 15:28 (“Opdat God zal zijn alles in allen”) en Kolossenzen 1:19-20 (“God heeft door Christus alle dingen met zich verzoend”). Voor hen is de hel geen plaats van eeuwige straf, maar hoogstens een tijdelijke, louterende ervaring.

Sommige kerken die openstaan voor deze visie:
• Universalist Church of America (nu onderdeel van de Unitarian Universalist Association)
• Independent Christian Universalist groepen

2. De Oosters-Orthodoxe Traditie (deels)

Hoewel de Oosters-Orthodoxe Kerk geen officiële leer over de hel heeft zoals de Rooms-Katholieke of Protestantse kerken, zijn er binnen deze traditie veel theologen die neigen naar alverzoening. Gregorius van Nyssa, een kerkvader uit de vierde eeuw, was een belangrijke verdediger van deze leer.

Binnen de moderne orthodoxie zijn er nog steeds theologen die geloven dat Gods liefde uiteindelijk iedereen zal redden, zoals:
• Metropoliet Kallistos Ware, die stelt dat we mogen hopen dat de hel uiteindelijk leeg zal zijn.
• David Bentley Hart, een orthodox theoloog die expliciet pleit voor alverzoening.

3. Sommige progressieve protestantse kringen

Binnen het protestantisme groeit de belangstelling voor universalistische ideeën, vooral binnen progressieve theologieën. Bekende moderne theologen die de mogelijkheid van alverzoening ondersteunen zijn:
• Jürgen Moltmann, die stelt dat Gods liefde uiteindelijk alles herstelt.
• Brad Jersak, die schrijft over Christus als de grote genezer en gelooft dat de hel niet eeuwig is.
• Rob Bell, een voormalig evangelisch predikant die met zijn boek Love Wins veel stof deed opwaaien door te stellen dat Gods liefde sterker is dan de hel.

4. Quakers (Religious Society of Friends)

Sommige Quakers verwerpen het idee van een eeuwige hel volledig. Zij benadrukken een directere relatie met God, zonder de angst voor straf.

5. Sommige mystieke en esoterische christelijke stromingen

Mystieke christenen en esoterische groepen, zoals de Katharen in de middeleeuwen en sommige moderne gnostische stromingen, hebben vaak geloofd in een God van pure liefde die niemand eeuwig veroordeelt.

6. Vrijzinnige kerken en gemeenschappen

Vrijzinnig protestantisme is een stroming binnen het protestantisme van mensen die hun christelijke geloof sterk laten bepalen door een ondogmatische houding, waarin vrijheid van denken en geloven op basis van eigen inzichten centraal staat. In vrijzinnige kerken wordt beduidend meer dan in orthodox-christelijke kerken ruimte gegeven aan individuele opvattingen over het geloof, waarbij plaats is voor kritische vragen en waarbij iedere traditie of dogma in twijfel mag worden getrokken. De traditionele verzoeningsleer en de gedachte van een hel worden afgewezen

Conclusie

De klassieke leer van de hel roept sterke emoties op en ethische vragen die diepe psychologische gevolgen hebben, vooral als ze met angst en dwang wordt onderwezen. Tegelijkertijd is het verbieden van een religieuze opvatting een controversiële stap die botsingen met vrijheid van godsdienst en meningsuiting met zich meebrengt. Misschien ligt de beste weg in een kritische dialoog binnen het christendom zelf: hoe kunnen we Gods gerechtigheid en liefde beter begrijpen? Moet de klassieke leer van de hel herzien worden, en zo ja, hoe? Dit blijft een open en urgente discussie.

Er zijn verschillende christelijke hulpverleners en organisaties die kunnen ondersteunen wanneer je last hebt van angst voor de hel:
1. Hezenberg – GGZ & Retraite
De Hezenberg biedt pastorale begeleiding en therapie vanuit een christelijke invalshoek. Ze richten zich op persoonlijke groei en herstel, en bieden programma’s die kunnen helpen bij het verwerken van geloofsgerelateerde trauma’s. 
2. Centrum voor Pastorale Counseling (CPC)
Dit centrum biedt pastorale hulp en cursussen gericht op persoonlijke ontwikkeling en geloofsvragen. Ze hebben ervaring met het begeleiden van mensen die worstelen met geloofstrauma’s en kunnen ondersteuning bieden bij het herontdekken van een gezonde
geloofsbeleving. 
3. Pastorale Coaching
Deze praktijk biedt coaching vanuit een christelijke visie en helpt bij het vinden van balans en rust. Ze richten zich op persoonlijke groei en het overwinnen van belemmeringen die voortkomen uit negatieve geloofservaringen. 
4. E-pastoraat
Voor wie de voorkeur geeft aan online communicatie, biedt E-pastoraat pastorale begeleiding via e-mail. Een team van professionele vrijwilligers staat klaar om te luisteren en te ondersteunen bij levens- en geloofsvragen. 
5. Praktijk voor Pastorale Counseling
Deze praktijk biedt bijbelgetrouwe pastorale counseling en richt zich op herstel en groei. Ze bieden trajecten op maat en kunnen helpen bij het verwerken van negatieve religieuze ervaringen. 

Het is belangrijk om een hulpverlener te vinden die past bij jouw persoonlijke behoeften en overtuigingen. Het kan nuttig zijn om een kennismakingsgesprek aan te vragen om te bepalen of de gekozen begeleiding aansluit bij jouw verwachtingen. Het zoeken naar hulp is een moedige stap richting herstel en persoonlijke groei.