Spinozahuis - Domus Spinozana - te Den Haag

Baruch Spinoza

Deze webpagina gaat vooral over de persoon Spinoza. Wie was hij, waar woonde en stierf hij en waar schreef hij zijn belangrijkste werken?

Benedictus de Spinoza (Baruch Spinoza) werd geboren in Amsterdam op 24 november 1632 en overleed in Den Haag op 21 februari 1677. Hij was een Nederlandse filosoof en politiek denker die pas later waardering kreeg. Hij wordt beschouwd als een van de grondleggers van het rationalisme, en een van de inspiratoren van de Verlichting. Hij werd verbannen uit de Amsterdamse Joodse gemeenschap in 1656 vanwege zijn 'abominabele ketterijen' en 'monsterlijke daden'. Dit leidde tot een banvloek, de zogenoemde 'cherem', die hem voorgoed uitsloot uit de Joodse gemeenschap in Amsterdam. Hij vertrok naar Rijnsburg, waar hij werkt als lenzenslijper en in zijn vrije tijd zijn gedachten uitwerkt en opschrijft.

Zijn boeken werden op de rooms-katholieke 'Index' van verboden boeken geplaatst, omdat zijn historische Bijbelkritiek zou leiden tot atheïsme.Hij leverde felle kritiek op de letterlijke uitleg van de Bijbel door zijn tijdgenoten. Ook stelde hij dat de Bijbelse profeten niet namens God spraken, maar gewone mensen waren met verbeeldingskracht. Hij stelde dat door zijn nieuwe definitie "God" en natuur hetzelfde zijn en dat inzicht in de natuur de kennis van het "goddelijke" verhoogt. Onder de natuurfilosofen is Spinoza een radicaal die elke vorm van Openbaring of profetie ontkende en geen andere verklaring accepteerde dan die gebaseerd op de rede.

Deze web pagina bevat gegevens over Spinoza's leven en foto's van het interieur in het Spinozahuis in Den Haag.
Een karakteristiek van de filosofie van Spinoza is te vinden op de pagina, waarop ook afbeeldingen van het Spinozahuis-museum in Rijnsburg is te vinden.
Ook zijn er pagina's over zijn ideeën betreffende goddelijke mystiek (Amor Intellectualis Dei) en over inzicht in emoties.

      
Het huis waar Spinoza woonde in Den Haag.
Op de gedenkplaat naast de voordeur van het Spinozahuis in Den Haag staat:

SPINOZAHUIS
Anno 1646 gebouwd in opdracht van
Jan van Goyen
Hersteld 1927
Woning van Havick Steen 1976
Sterfhuis van de wijsgeer
Benedictus de Spinoza
die er zijn Ethica voltooide.
1677 - 21 februari - 1977

Het pand Paviljoensgracht 72-74 in het huidige Spinozakwartier kent een boeiende geschiedenis. In 1646 liet landschapsschilder Jan van Goyen het huis bouwen. In 1657 verkochten zijn erfgenamen het huis aan Havick Steen, vader van kunstschilder Jan Steen. Havick Steen verkocht het huis in 1669 aan de vader van decoratieschilder Hendrick van der Spyck. Hendrick ging er met zijn gezin wonen en werd vanaf mei 1671 de huisbaas van Spinoza. De belangrijkste periode van het huis waren de zes jaren dat Spinoza er woonde en werkte. Het was hier dat de wereldvermaarde filosoof zijn levenswerk Ethica voltooide. Eerst woonde hij aan de Stille Veerkade en later (vanaf 1671) aan de Paviljoensgracht. Hij verhuisde naar Den Haag om politiek meer invloed te krijgen en voltooide er zijn werk de Ethica. Vanwege de banvloek mocht Spinoza niet op een joodse begraafplaats worden begraven. De protestantse Nieuwe Kerk bood hem zijn laatste rustplaats. Achter de Nieuwe Kerk aan het Spui is het grafmonument van de grote wijsgeer Spinoza te vinden. Op 21 februari 1677 overleed Spinoza in zijn bed op de zolderkamer.

Fraai uitzicht door de ramen aan de voorkant.

"Quicquid est, in Deo est", de Latijnse uitspraak boven de schoorsteen,betekent: "Al wat is, is in God" of "Alles wat bestaat, is in God".
Spinoza stelt dat er slechts één oneindige, allesomvattende substantie is: God. God is in de hele natuur aanwezig en omgekeerd is alles wat is in God.

Hieruit volgt zijn beroemde definitie van God: Deus sive natura, God oftewel natuur.
De betekenis is dat alles wat we kennen of kunnen begrijpen, deel uitmaakt van God en dat niets zonder God kan bestaan of begrepen kan worden.
Dit concept drukt uit dat God de oorzaak is van al het bestaan en dat alle dingen in Hem besloten liggen.

De tuin achter het Spinozahuis

De tekst ‘Plantarum virentium amoenitate’ betekent ‘De schoonheid van groenende planten’ en is overgenomen uit de Ethica.

Benedictus de Spinoza werd beschouwd als staatsgevaarlijk vrijdenker, daarom hanteerde hij als levensmotto CAUTE (voorzichtig).
De 17de -eeuwse Republiek der Verenigde Nederlanden was minder tolerant dan wel gedacht wordt.
Bekend is ook zijn waakzaamheid toen hij in 1675 zijn voltooide levenswerk Ethica ter publicatie naar zijn drukker/uitgever Jan Rieuwertsz bracht.
Al snel ging het gerucht dat de ‘atheïst’ Spinoza weer een boek zou uitgeven.
Stadhouder Willem III ontving klachten van theologen en de Haagse Kerkenraad wilde een resolutie tegen hem uitvaardigen.
Daarop besloot Spinoza de uitgave stop te zetten, waardoor de Ethica pas na zijn dood is verschenen.
Zijn zegelring bevatte de tekst 'caute', 'wees waakzaam, wees voorzichtig'.

Russische vertalingen

"Korte verhandeling over God, de mens en zijn geluk"

Afbeelding van de rouwstoet tgv Spinoza's dood; hij werd begraven in de Nederlands Hervormde Nieuwe Kerk in Den Haag.
Vanwege de banvloek mocht Spinoza niet op een joodse begraafplaats worden begraven. De protestantse Nieuwe Kerk bood hem zijn laatste rustplaats.

Vooraan in de lijkstoet zien we de koets met het lichaam van Baruch de Spinoza

Grafmonument Spinoze
Achter de Nieuwe Kerk aan het Spui is het grafmonument van Spinoza te vinden.
Na ruiming van het huurgraf in 1738 uit de Nieuwe Kerk werd mogelijk zijn gebeente onder de grond van de kerktuin verspreid.
Ter herdenking van Spinoza’s 250ste sterfdag (21 februari 1677) onthulde Johan Carp op 21 februari 1927 de grondplaat met Latijns opschrift, vertaald als:
Deze aarde dekt het gebeente van Benedictus de Spinoza, oudtijds in de Nieuwe Kerk begraven.
Boven de spreuk prijkt het gebeitelde ovaal van Spinoza’s zegel CAUTE ("Wees voorzichtig").
Drie eeuwen na zijn dood, in 1956, maakte de Nederlands-joodse kunstenaar Job Wertheim zijn grafmonument.
Het bestaat uit een bakstenen muurtje met in het midden een staande natuurstenen zerk, waarin de beeltenis van Spinoza is uitgehouwen.
Onder het gestileerd naturalistische portret bevindt zich een basaltsteen afkomstig uit het gebergte van Galilea met het Hebreeuwse opschrift ‘Amcha’, uw volk.
Dit om aan te geven dat het joodse volk Spinoza weer omarmde.
Erboven is het zegel van de filosoof aangebracht: een roos met zijn initialen en het woord ‘caute’ ofwel bedachtzaam.

Spinoza droeg een zegelring met een roos en het woord ‘caute’, wat behoedzaam betekent, ofwel 'wees voorzichtig'.
De naam Spinoza is afgeleid van het Portugese esphino: doorn.
Spinoza is geboren uit Portugese immigranten die als vluchtelingen naar Amsterdam kwamen.

Bronnen: o.a. Website "Den Haag Spinozastad" - Ethica archief